|
GDZIE i KIEDY TOCZY SIĘ AKCJA "ZEMSTY"?" Kształcenie umiejętności analizy dzieła literackiego, pracy z tekstem, obserwacji i interpretacji elementów świata przedstawionego, wprowadzenie do interpretacji "Zemsty", ośmieszenie bryków i opracowań. UWAGA: Jest to pierwsza z cyklu lekcji poświęconych "Zemście". PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Już na samym początku lekcji stawiamy pytanie sformułowane w temacie. Na pewno znajdzie się jakiś nadgorliwy uczeń, który naczytawszy się bryków, udzieli odpowiedzi, że akcja "Zemsty" dzieje się wkrótce po upadku państwa polskiego, na galicyjskiej wsi. Większość zgodzi się z nim. 2. Prosimy o przeczytanie fragmentów, które świadczą o takim umiejscowieniu akcji. Uczeń odczytuje apostrofę Cześnika do "pani barskiej" lub czynimy to za niego. Wyjaśniamy, czym była i kiedy działała konfederacja barska. 3. Prosimy o podanie dalszych fragmentów potwierdzających chronologię komedii. Po chwili oczekiwania wyjaśniamy, że nie ma już takich informacji. 4. Analiza informacji o "pani barskiej". Czy te dwa słowa to wystarczająca ilość informacji, by pewnie datować akcję "Zemsty"? Cóż wynika z tej informacji? Nie więcej ponad to, że Cześnik brał udział w konfederacji. Mogło to być rok temu, więc "Zemsta" toczy się w 1773 r. Równie dobrze w szeregi konfederatów mógł trafić młodziutki Raptusiewicz - wówczas akcja rozpoczynałaby się około roku 1810, a nawet 1820. 5. W podobny sposób rozprawiamy się z lokalizacją przestrzenną akcji. To, że pomysł "Zemsty" znalazł Fredro w archiwum zamku w Odrzykoniu w żadnym stopniu nie świadczy, że tam umieścił akcję utworu. W całej komedii ani razu nie pada żadna szczegółowa nazwa geograficzna. Jeden raz Podstolina mówi, że szukała Wacława "w całej Litwie". To może równie dobrze świadczyć o tym, że zamek Cześnika i Rejenta znajduje się setki kilometrów od Wilna, jak i obok niego. 6. Warto w tym miejscu poświęcić minutę na komentarz na temat bryków i ich przydatności (a raczej nieprzydatności) dla uczniów. 7. Ustalenie, że akcja "Zemsty" toczy się gdzieś w Polsce (z naciskiem na gdzieś), oczywiście w granicach Polski przedrozbiorowej i na wsi. Nic więcej na ten temat nie da się powiedzieć. 8. Zadanie pytania, jakie informacje mogą pomóc w ustaleniu czasu akcji dowolnego utworu. Uczniowie naprowadzanie przez nauczyciela powinni być w stanie stwierdzić, że wydarzenia, które się toczą na zewnątrz, oraz przedmioty, którymi posługują się bohaterowie. 9. Przypomnienie, ze w latach 1773-1820 sporo się działo w Polsce i na świecie (trzy rozbiory, rewolucja francuska, powstanie kościuszkowskie, wojny napoleońskie, Kongres Wiedeński, utworzenie Królestwa Kongresowego i Wolnego Miasta Krakowa). Poszukiwanie echa tych wydarzeń w tekście i stwierdzenie, że nie ma nawet najmniejszego ich śladu. 10. Wymienianie rekwizytów używanych lub wspominanych w komedii: pistolet, "gwintówka", szabla, gitara Papkina, kontusz Cześnika, kałamarz i papier, krokodyl, polewka, cynamon i inne przyprawy, sakiewka etc. Żaden z nich nie pozwala na ścisłe określenie czasu akcji. Nie może się ona toczyć w XV wieku (nie było pistoletów), ani oczywiście w 2 połowie XIX w. 11. Ustalenie, że akcja "Zemsty" toczy się kiedyś, gdzieś w Polsce szlacheckiej. 12. Odpowiedź na pytanie, dlaczego Fredro tak niekonkretnie ukształtował czasoprzestrzeń swojej komedii. Nie może być to przypadek, ani wynik braku talentu. Nie chciał, żebyśmy mogli powiedzieć: akcja toczy się tu i tu, w roku tym i tym. Chciał, żeby toczyła się kiedyś, gdzieś, czyli wszędzie i zawsze, w czasoprzestrzeni Polski szlacheckiej. Zapewne miał coś ważnego do powiedzenia o tej Polsce, która już nie istniała albo właśnie przestawała istnieć. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ: - podkreślenie, że nie warto uczyć się z bryków, trzeba czytać teksty i starać się je zrozumieć; - polecenie, by uczniowie przypomnieli sobie wiadomości ze szkoły podstawowej na temat Polski szlacheckiej, - zadanie dopisania króciutkiego fragmentu "Zemsty" (im krótszy, tym lepszy), który pozwoliłby na umiejscowienie akcji w czasie. UWAGA: Na wszelki wypadek należy mieć w zanadrzu kilka własnych przykładów. Zadanie nie jest łatwe, więc - jeśli nie lubimy rzucać uczniów na głęboką wodę - kilka przykładów podajmy jeszcze na tej lekcji. Rejent po rozmowie z mularzami (scena 1 aktu III) Nie wymaże już tej kreski Nawet hetman sam Sobieski. (Sobieski został koronowany w 1674 r.) Papkin o samym sobie (koniec aktu II) Kiedyś będę miał swój pomnik, Teraz służę za odgromnik. (Piorunochron został wynaleziony przez Franklina w 1752 r.) Podstolina o Wacławie (scena 5 aktu II) Już Krasicki cię opisał jako kłamliwego lisa. ("Bajki i przypowieści" zostały wydane po raz pierwszy w 1779 r.) Cześnik o Rejencie (scena 2 aktu I) Mocno nosa dziś zadziera, Bo go Targowica wspiera. (Konfederacja Targowicka istniała w latach 1792-1793) |
|