JULIAN TUWIM

(1894-1953) to typowo skamandrycki zbiór przeciwieństw. Twórczoœć literackš zaczšł i skończył w aurze skandalu. Za młodzieńczy (anty)dytyramb Wiosna oskarżono go o deprawację młodzieży i pornografię. Gdy umierał, większoœć przyjaciół (m.in. Lechoń) odwróciła się od niego (dawnego pupila Sanacji) za współpracę z komunistycznym reżimem. Ten najgłoœniejszy poeta dwudziestolecia międzywojennego, całe życie prowokował zarówno uwielbienie, jak i histeryczny sprzeciw. Powodem były œwiatopoglšdowe i artystyczne przeciwieństwa stale obecne w jego twórczoœci. Tuwim chętnie narusza normy gatunkowe i stylistyczne obowišzujšce przed nim w liryce. Potoczne słownictwo i frazeologia uważane dotšd za niepoetyckie stajš się dzięki niemu pełnoprawnym tworzywem poezji. Również tuwimowska składnia ma na celu imitację potocznego myœlenia, banalnoœci skojarzeń i niepoprawnoœci gramatycznej wypowiedzi. Tuwim poddaje poetyckiej obróbce pojedyncze słowa (Sitowie), buduje fałszywe etymologie, tworzy neologizmy, dokonuje archaicznej stylizacji wyrazów (Słopiewnie), eksperymentuje także z systemem wersyfikacyjnym. Próbujšc odwzorować chaos współczesnoœci poeta skłania się ku futuryzmowi, jego formalnym igraszkom oraz hasłom w rodzaju "poezja na ulicę!. PóŸniej jednak ten piewca tłumu... Zaczyna się tłumem brzydzić. Tom Rzecz czarnoleska (1929) przynosi wyraŸny zwrot ku tradycji i klasycyzmowi, horacjańskim ideałom ładu i harmonii. Poeta szuka schronienia w rygorze klasycystycznych form. Ale nawet wtedy zdarza się, że jego ody artykułowane sš niskim stylem reprezentanta kultury masowej. W wielu, zwłaszcza wczesnych wierszach Tuwima dominuje retoryka młodoœci, pochwała instynktów i pierwotnej siły życiowej (Szczęœcie z tomu Czyhanie na Boga). Bliski jest mu nietzscheanizm ze swym kultem woli i mocy, a także fenomenologia Bergsona z jej uwielbieniem pędu życiowego. Ale i w tej pochwale witalnoœci pojawia się sprzecznoœć. Tuwimowska apoteoza życia daleka jest od optymizmu. Poeta wcišż doœwiadcza lęku i cierpienia. Może wydawać się czasem, że życie fascynuje go nie jako Ÿródło radoœci , lecz œmierci, której potęgi dowodzi wszechobecna brzydota i chaos. Podsumowaniem tuwimowskich eksperymentów formalnych i tematycznych, a zarazem jednym z największych dzieł poetyckich międzywojnia jest wydany w 1936 r. poemat Bal w Operze. Satyra na sanacyjnš elitę nabiera w nim rozmiarów apokaliptycznej wizji zagłady całej cywilizacji. Wojenna i powojenna twórczoœć Tuwima ma dużo mniejszš wartoœć. Pisany w Stanach Zjednoczonych poemat dygresyjny Kwiaty polskie (niedokończony) bywa porównywany do Pana Tadeusza (Herling-Grudzińsk), lecz także nazywany œwiadectwem upadku i "zruszczenia" (Lechoń). Po powrocie do kraju w 1946 r. poeta pisze niewiele, głównie zajmuje się działalnoœciš wydawniczš.

WIERSZE Apokalipsa Całujcie mnie w dupę Ciemna noc Czereœnie Do prostego człowieka [Gdybym był krzakiem] [Giętko, żywo splatajš się moje myœli] Grande Valse Brillante (Kwiaty polskie - fragment) Jeżeli Kartofle Mieszkańcy Miłoœć najważniejsza Modlitwa (Kwiaty polskie - fragment) Nasza mšdroœć Nauka [Nie œmiej się z nich] Ona Ostry erotyk O suficie Pogrzeb Słowackiego Pokaż się z daleka RzeŸ brzóz Proœba o piosenkę Przy okršgłym stole Sen złotowłosej dziewczynki

Słowocowe hybrydy Trawa Ty Warszawa rozbłyskana Wieczorny wiersz Wiosna Wspomnienie Zadymka Zapach szczęœcia [Zdarzyło mi się to pierwszy raz] Życie PIOSENKI (pod pseudonimem Oldlen) Miłoœć ci wszystko wybaczy Na pierwszy znak WIERSZE DLA DZIECI Cuda i dziwy Dwa wiatry Dyzio marzyciel Figielek Goršce mleko Warszawa Zosia-Samosia

Wspomnienie Mimozami jesień sie zaczyna, złotawa, krucha i miła, To ty, to ty jesteœ ta dziewczyna, która do mnie na ulicę wychodziła. Od twoich listów pachniało w sieni, gdym wracał zdyszany ze szkoły, a po ulicach w lekkiej jesieni fruwały za mnš jasne anioły. Mimozami zwiędłoœć przypomina nieœmiertelnik żółty - paŸdziernik. To ty, to ty, moja jedyna, przychodziłaœ wieczorem do cukierni. Z przemodlenia, z przeomdlenia senny, w parku płakałem szeptanymi słowy. Księżyc z chmurek przeœwitywał jesienny, od mimozy złotej majowy. Ach czułymi, przemiłymi snami zasypiałem z nim gasnšcym o poranku, w snach dawnymi bawišc się wiosnami, jak tš złotš, jak tš wonnš wišzankš. N A  G Ó R Ę Grande Valse Brillante (fragment poematu Kwiaty polskie w przeróbce Ewy Demarczyk) Wódka za wódkš w bufecie, Oczami po sali drewnianej i serce ci wali, Czy pamiętasz? Orkiestra powoli opada, przycicha, opowiada Że zaraz Czy pamiętasz jak ze mnš? Już znalazł mój wzrok twoje oczy Już suniesz po drodze, zamroczony Już zaraz za chwilę Czy pamiętasz jak ze mnš tańczyłeœ? Odchodzisz na palcach i naraz nad głowš Grzmotnęło do walca , Porywasz na życie, na œmierć, Do walca Grande Valse Brillante Czy pamiętasz jak ze mnš tańczyłeœ walca? Z pannš, madonnš, legendš tych lat, Czy pamiętasz jak ruszył œwiat do tańca? Œwiat co w ramiona ci wpadł Wylękniony bluŸnierca Dotulałeœ do serca W utajeniu kwitnšce te dwie Unoszone goršco Unisono dyszšce Jak ja cała w domysłach i mgle I tych dwoje nad dwiema Co też sš, lecz ich nie ma, Bo rzęsami zakryte i w dół, Wnet zakryte, Jakby tam właœnie były I błękitem pieœciły Jedno tę, drugie tę, pół na pół Gdy przez sufit przetaczasz Nosem gwiazdy zachaczasz, Gdy po ziemi młynkujesz, To udajesz siłacz. Wštłe mięœnie naprężasz, Pierœ cherlawš wytężasz Będę miała atletę I huzara za męża A tu noga ugrzęzła, Drzazga w bucie uwięzła, Bo ma dziurę w podeszwie Mój pretendent na męża. Ale zawsze się wyrwie I już wolny, odeszło, I walcuje, szurajšc Odwiniętš podeszwš. N A  G Ó R Ę Przy okršgłym stole Du holde Kunst in wieviel grauen Stunden Pieœń Szuberta A może byœmy tak, jedyna, Wpadli na dzień do Tomaszowa? Może tam jeszcze zmierzchem złotym Ta sama cisza trwa wrzeœniowa... W białym domu, w tym pokoju, Gdzie cudze meble postawiono, Musimy skończyć naszš dawnš Rozmowę smutnie nie skończonš. Do dzisiaj przy okršgłym stole Siedzimy martwo jak zaklęci! Kto odczaruje nas? Kto wyrwie Z nieubłaganej niepamięci? Jeszcze mi cišgle z jasnych oczu Spływa do warg kropelka słona, A ty mi nic nie odpowiadasz I jesz zielone winogrona. Jeszcze ci wcišż spojrzeniem œpiewam: Du holde Kunst... I serce pęka! I muszę jechać... Więc mnie żegnasz, Lecz nie drży w dłoni mej twa ręka. I wyjechałem, zostawiłem, Jak sen urwała się rozmowa, Błogosławiłem, przeklinałem: Du holde Kunst! Więc tak? Bez słowa? Ten biały dom, ten pokój martwy Do dziœ się dziwi, nie rozumie... Wstawili ludzie cudze meble I wychodzili stšd w zadumie... A przecież wszystko - tam zostało! Nawet ta cisza trwa wrzeœniowa... Więc może byœmy tak, najmilsza, Wpadli na dzień do Tomaszowa?... N A  G Ó R Ę Sen złotowłosej dziewczynki Pani pachnie jak tuberozy. To nastraja i to podnieca. A ja lubię zapach narkozy, A najbardziej - gdy jest kobieca. A ja lubię zapach narkozy, A najbardziej - gdy jest kobieca. Mówię ładnie? i melodyjnie? Zdania perlę jak z pereł kolię? Pani patrzy - melancholijnie... Skšd ma pani tę melancholie? Pani patrzy - melancholijnie... Skšd ma pani tę melancholie? Sen? Doprawdy? Jak z dymu kółka? Sen zmysłowy bladej dziewczynki? Hebanowa lœnišca szkatułka: Pomarańcze i mandarynki. Hebanowa lœnišca szkatułka: Pomarańcze i mandarynki. Pani usta wtula w swe futro... Pewno.. miękkie jest to futerko... Przeczulenie? co będzie jutro? Co pokaże srebrne lusterko? Przeczulenie? co będzie jutro? Co pokaże srebrne lusterko? Podkršżone po balu oczy I zmysłowoœć pachnšcej twarzy, I sen zwiewny paniš omroczy, I o wczoraj pani zamarzy. I sen zwiewny paniš omroczy, I o wczoraj pani zamarzy. Pani pyta, czy walca tańczę? Ach, zatańczę... jak sen dziewczynki! Mandarynki i pomarańcze, Pomarańcze i mandarynki. Mandarynki i pomarańcze, Pomarańcze i mandarynki. N A  G Ó R Ę Zadymka Józefowi Wittlinowi Sennoœć gęsta jak œnieg i kršżšca jak œnieg Zasypuje œnieżnemi płatkami sennemi Bezprzyczynny mój dzień, bezsensowny mój wiek I te œlady bezładnych moich kroków po ziemi. Jeœli chcę, mogę spać - jeœli chcę mogš wstać, Sišœć przy oknie z gazetš z zeszłego tygodnia, Albo iœć w sennoœć dnia - wtedy inny, nie ja, Siedzšc w oknie, zobaczy dalekiego przechodnia. Czy to dobrze czy Ÿle: tak usypiać we mgle? Szeptać wieœci poœnieżne, podzwonne, spóŸnione? Czy to dobrze czy Ÿle: snuć się cieniem na tle Kołujšcej œnieżycy i epoki przyćmionej? Œnieg pierzynš mi legł, wiek godzinš mi zbiegł W białej drzemce, puszystym, przyprószonym spacerze. Bezprzyczynny mój dzień, bezsensowny mój wiek Składam wierszom powolnym w ofierze. N A  G Ó R Ę Modlitwa (fragment poematu Kwiaty polskie) Chmury nad nami rozpal w łunę, Uderz nam w serca złotym dzwonem, Otwórz nam Polskę, jak piorunem Otwierasz niebo zachmurzone. Daj nam uprzštnšć dom ojczysty Tak z naszych zgliszcz i ruin œwiętych, Jak z grzechów naszych, win przeklętych. Nich będzie biedny, ale czysty Nasz dom z cmentarza podŸwignięty. Ziemi, gdy z martwych się obudzi I brzask wolnoœci jš ozłoci, Daj rzšdy mšdrych, dobrych ludzi, Mocnych w mšdroœci i dobroci. Pysznych pokora nich uzbroi, Pokornym gniewnej dumy przydaj, Poucz nas, że pod słońcem Twoim "Nie masz Greczyna ani Żyda". Piorunem ruń, gdy w imię sławy Pyszałek chwyci broń do ręki, Nie dopuœć, żeby miecz nieprawy Miał za rękojeœć krzyż Twej męki. Niech się wypełni dobra wola Szlachetnych serc, co w klęsce wzrosły, Przywróć nam chleb z polskiego pola, Przywróć nam trumny z polskiej sosny. Lecz nade wszystko słowom naszym Zmienionym chytrze przez krętaczy Jedynoœć przywróć i prawdziwoœć: Niech prawo zawsze prawo znaczy, A sprawiedliwoœć sprawiedliwoœć. 1940 - 1944 N A  G Ó R Ę Jeżeli A jeżeli nic? a jeżeli nie? Trułem ja się myœlš złudnš, Tobš jasnš, tobš cudnš, I zatruty œnię: Bo jeżeli nie? No to... trudno. A jeżeli coœ? a jeżeli tak? Rozgołębiš mi się zorze, Ogniem cały œwiat zagorze Jak czerwony mak, Bo jeżeli tak, No to... - Boże!!! N A  G Ó R Ę Ostry erotyk Składałem ci wizyty, Okrutnie niezdobytej, Nerwowo, goršczkowo Bredziłem chorš mowš, Wierszami cię męczyłem, Łamałem każde słowo, Do krwi je w zębach gryzłem, Dawałem rozgryzione, Zgniecione, rozkrwawione, Przebite każdym zmysłem: "Patrz!" Składałem ci wizyty, Nieznanej, głuchej, skrytej, Słuchały meble œwięte Tyrady niepojętej, Tyrańskiej i cierniowej, Gwałtownej, rozedrganej. Słuchały mojej mowy O ustach, piersiach, szczęœciu - Nierozdrapane œciany, Nieposzarpane łóżko, Nierozwalony pięœciš Stół. Tęsknotš dziœ przeszyty, Tu przy samotnym stole, Schwytany w widm niewolę, Na tysišc dni rozbity, Gromadzę te wizyty W kłšb jeden opętany. W nerw jeden - wszystkie rany, Ach, dzisiaj już szczęœliwy, Ach, dzisiaj już kochany, Daleki i pijany Mšż. N A  G Ó R Ę Życie Do krwi rozdrapię życie, Do szczętu je wyżyję, Zębami w dni się wpiję, Wychłeptam je żarłocznie I zacznę œwięte wycie, Rozbyczę się, rozjuszę, Wycharknę z siebie duszę, Ten pęcherz pełen strachu, I będę ryczał wolny, Tarzajšc się w piachu. N A  G Ó R Ę Proœba o piosenkę Jeżelim, Stwórco, posiadł Słowo, dar twój œwietny, Spraw, by mi serce biło gniewem oceanów, Bym, jak dawni poeci, prosty i szlachetny, Wichurš krwi uderzał w możnych i tyranów. NIe natchnij mnie hymnami, bo nie hymnów trzeba Tym, którzy w zżartej piersi pod brudnš koszulš Czcze serca noszš, krzyczšc za kawałkiem chleba, A biegnš za orkiestrš, co gra capstrzyk królom. Lecz słowom mego gniewu daj błysk ostrej stali, Brawurę i fantazję, rym celny i cienki, Aby ci, w których palnę, prosto w łeb dostali Kulš z szeœciostrzałowej, błyszczšcej piosenki! N A  G Ó R Ę Pogrzeb Słowackiego Janowi Lechoniowi Witaj, trumno wšziutka! Co tam stuka w popiele? Czaszka, wyschłe piszczele, Paryskiej ziemi grudka, Nie wiem co, ale niewiele... Dzień dobry, biedny aniele. Bijš dzwony i działa Zmurszałym szczštkom ciała, Kłaniajš się ministrowie, Kroczš persony przednie. Ulica patrzy i słucha. - Wiozš ci - ach! Krakowie! - Wiozš ci Króla Ducha. Prezydent mówi i blednie. Marszałek mówi i blednie. Sztandar œnieżnie i krwawo Okrył cię, prochu, dumnie. Wiozš ci - ach! Warszawo! - Wiozš ci Króla Ducha, A koœci grzechocš w trumnie, Stukajš okrutnš sławš I roœnie cisza głucha I tłumów pobożnych mrowie. Witaj i żegnaj, Warszawo! Witaj i żegnaj, Krakowie! A co się stało? Co było? Szczupły brunecik. Syn Sally. I nagle - Ogień - Idea: Polska - On - Salomea. I już się wszechœwiat pali! Sam plonie w nim! Spalił się! Spalił! Spalonego grzebali Syna twojego, Sally! Zgasili go mogiłš, Spopielił się zatracił!... Potem grób rozkopali, Œwiat się matce odpłacił: Odniósł proch. Tak to było. A tu się działo i działo To, za czym serce pękało, Za czym wył - obłškaniec: Na œmierć szli po kolei Jak kamienie Przez Boga Rzucane Na szaniec! A potem stało się, wstało Słowo Ognia - Idei, I teraz tłum stoi niemy, Ulica zastygła we dnie. Prezydent mówi - I blednie, Marszałek mówi - I blednie. A wszyscy jednako nie wiemy, Gdzie słowo i gdzie ciało? Słowo? dzwoni i błyska, Słowo pioruny ciska, Jak dawniej - szumnie, dumnie! Ciało? Próchnicš przeżarte, Ciało na popiół starte Kołace w czarnej trumnie. Niewiele tego, niewiele, Czaszka, zeschłe piszczele I obcej ziemi grudka... Matki nie ma w koœciele, Dobranoc, biedny aniele! Żegnaj, trumno wšziutka!... N A  G Ó R Ę Czereœnie Rwałem dziœ rano czereœnie, Ciemnoczerwone czereœnie, W ogrodzie było ćwierkliwie, Słonecznie, roœnie i wczeœnie. Gałęzie, jak opryskane Dojrzałš wiœni jagodš, Zwieszały się omdlewajšc Nad stawu odniebnš wodš. Zwieszały się omdlewajšc I myœlš tonęły w stawie, A plamki słońca migały Na lœnišcej, soczystej trawie. N A  G Ó R Ę Słowocowe hybrydy Przeœliwimy złociœcie Morele w œliworele, Wyhodujemy brzoskwiœnie O jędrnym soczystym ciele. Melon zmelonić dał się, maliny go zmaliniły, i melodyjnym stał się malimelonem miłym. A już porzesty, agreczki Zrozumiesz bez wyjaœnień (Były tam zresztš sprzeczki Z powodu ostrych zakwaœnień). Poddana arbuzacji zbuntowała się gruszka, jak sšdzę, nie bez racji, bo powstała garbuszka N A  G Ó R Ę Warszawa rozbłyskana Pędzisz, niepowstrzymana w tętnišcym galopie, Wichrem dziejów swych gnana i przyszłoœci sławš! Pędzisz i nas porywasz, na dziw Europie, Strzelista, wytężona stolico, Warszawo! O, czujna! Jak skoczyłaœ! Jakżeœ się wyrwała I ten rytm uchwyciła, którym wolni rosnš! Aż zdumiona spoglšda dawna Twoja chwała, Jak w zgiełku i turkocie grzmisz pieœniš radosnš. Milion żywych! a drugi powoli narasta I na zielone pola wypycha stolicę. Więc beton, asftitle, cement, szare mięso miasta Roœnie murem, twardnieje w domy i ulice. Na strunach wycišgniętych ulic grasz symfonię Wrzaskliwych aut, pędzšcych zadyszanš zgrajš! Po piętrach, w ogniach barwnych, litery latajš I zorza elektryczna poœród nocy płonie. Rozbłyskana! Nad Polskš przeleć meteorem, Œwietlistym dla poetów stań się poematem! Spójrz! i Wisła się dziwi, kiedy w niš wieczorem Wbijasz ostre sztylety kolorowych œwiateł. I dziwi się z pomnika toruński Astronom, Jakie to nowe œwiecš na niebie komety, I woła do czarnego posšgu Poety: "Dziwy, panie Adamie, jakie gwiazdy płonš!" N A  G Ó R Ę Do prostego człowieka Gdy znów do murów klajstrem œwieżym Przylepiać zacznš obwieszczenia, Gdy "do ludnoœci", "do żołnierzy" Na alarm czarny druk uderzy I byle drab, i byle szczeniak W odwieczne kłamstwo ich uwierzy, Że trzeba iœć i z armat walić, Mordować, grabić, truć i palić; Gdy zacznš na tysięcznš modłę Ojczyznę szarpać deklinacjš I łudzić kolorowym godłem, I judzić "historycznš racjš", O piędzi, chwale i rubieży, O ojcach, dziadach i sztandarach, O bohaterach i ofiarach; Gdy wyjdzie biskup, pastor, rabin Pobłogosławić twój karabin, Bo mu sam Pan Bóg szepnšł z nieba, Że za ojczyznę - bić się trzeba; Kiedy rozœcierwi się, rozchami Wrzask liter pierwszych stron dzienników, A stado dzikich bab - kwiatami Obrzucać zacznie "żołnierzyków". O, przyjacielu nieuczony, Mój bliŸni z tej czy innej ziemi! Wiedz, że na trwogę bijš w dzwony Króle z pannami brzuchatemi; Wiedz, że to bujda, granda zwykła, Gdy ci wołajš: "Broń na ramię!", Że im gdzieœ nafta z ziemi sikła I obrodziła dolarami; Że coœ im w bankach nie sztymuje, Że gdzieœ zwęszyli kasy pełne Lub upatrzyły tłuste szuje Cło jakieœ grubsze na bawełnę. Rżnij karabinem w bruk ulicy! Twoja jest krew, a ich jest nafta! I od stolicy do stolicy Zawołaj bronišc swej krwawicy: "Bujać - to my, panowie szlachta!" N A  G Ó R Ę Nauka Nauczyli mnie mnóstwa mšdroœci, Logarytmów, wzorów i formułek, Z kwadracików, trójkšcików i kółek Nauczyli mnie nieskończonoœci. Rozprawiali o "cudach przyrody", Oglšdałem różne tajemnice: W jednym szkiełku "życie kropli wody", W innym zaœ "kanały na księżycu". Wiem o kuli, napełnionej lodem, O bursztynie, gdy się go pociera... Wiem, że ciało, pogršżone w wodę Traci tyle, ile...et cetera. Ach, wiem jeszcze, że na drugiej półkuli Słońce œwieci, gdy u nas jest ciemno! Różne rzeczy do głowy mi wkuli, Tumanili naukš daremnš. I nic nie wiem, i nic nie rozumiem, I wcišż wierzę biednymi zmysłami, Że ci ludzie na drugiej półkuli Muszš chodzić do góry nogami. I do dziœ mam takš szalonš trwogę: Bóg mnie wyrwie a stanę bez słowa! - Panie Boże! Odpowiadać nie mogę, Ja wymawiam się, mnie boli głowa... Trudna lekcja. Nie mogłem od razu. Lecz nauczę się... po pewnym czasie... Proszę! Zostaw mnie na drugie życie, Jak na drugi rok w tej samej klasie. N A  G Ó R Ę Całujcie mnie w dupę Absztyfikanci grubej Berty I katowickie węglokopy, I borysławskie naftowierty, I lodzermensche, bycze chłopy, Warszawskie bubki, żygolaki Z szajkš wytwornych pind na kupę, Rębajły, franty, zabijaki, Całujcie mnie wszyscy w dupę. Izraeliccy doktorkowie, Widnia, żydowskiej Mekki, flance, Co w Bochni, Stryju i Krakowie Szerzycie kulturalnš francę! Którzy chlipiecie z Naje Fraje Swš intelektualnš zupę, Mšdrale, oczytane faje, Całujcie mnie wszyscy w dupę. Item aryjskie rzeczoznawce, Wypierdy germańskiego ducha (Gdy swojš krew i waszš sprawdzę, Wierzcie mi, jedna będzie jucha), Karne pętaki i szturmowcy, Zuchy z Makabi czy z Owupe, I rekordziœci i sportowcy, Całujcie mnie wszyscy w dupę. Socjały nudne i ponure, Pedeki, neokatoliki, Podskakiwacze pod kulturę, Czciciele radia i fizyki, Uczone małpy, œcisłowiedy, Co oglšdacie œwiat przez lupę I wszystko wiecie: co, jak, kiedy, Całujcie mnie wszyscy w dupę. Item ów belfer szkoły żeńskiej, Co dużo chciałby, a nie może, Item profesor Cy... Wileński (Pan wie już za co, profesorze!) I ty za młodu niedorżnięta Megiero, co masz taki tupet, Że szczujesz na mnie swe szczenięta, Całujcie mnie wszyscy w dupę. Item Syjontki palestyńskie, Haluce, co lejecie tkliwie Starozakonne łzy kretyńskie, Że szumiš jodły w Tel-Avivie, I wszechsłowiańscy marzyciele Zebrani w malowniczš trupę, Z byle mistycznym kpem na czele, Całujcie mnie wszyscy w dupę. I ty fortunny skurwysynu, Gówniarzu uperfumowany, Co splendor oraz spleen Londynu Nosisz na gębie zakazanej, I ty, co mieszkasz dziœ w pałacu, A srać chodziłeœ pod chałupę, Ty, wypasiony na Ikacu, Całujcie mnie wszyscy w dupę. Item ględziarze i bajdury, Cišgnšcy z nieba grubš rentę, O, łapiduchy z Jasnej Góry, Z Góry Kalwarii parchy œwięte, I ty, księżuniu, co kutasa Zawišzanego masz na supeł, Żeby ci czasem nie pohasał, Całujcie mnie wszyscy w dupę. I wy, o których zapomniałem, Lub pominšłem was przez litoœć, Albo dlatego, że się bałem, Albo, że taka was obfitoœć, I ty, cenzorze, co za wiersz ten Zapewne skarzesz mnie na ciupę, Iżem się stał œwińtuchów hersztem, Całujcie mnie wszyscy w dupę!... N A  G Ó R Ę Zapach szczęœcia Wtedy palonš kawš pachniało w kredensie, A zimne, œwieże mleko, jak lody waniliš. Kiedy się, mrużšc oczy, orzeszynę trzęsie, Po gałęziach w olœnieniu pędzi liœci milion. Żywiołem zachłyœnięty, zziajany w rozpędzie, Ileœ pokrzyw posiekał, ile traw stratował! A kijem obtłukujšc szyszki i żołędzie Ileżeœ mil po drzewach małpio przecwałował! I wszystko to w ognistej pamięci dziœ błyska, Ciska się małe, szybkie, goršco, daleko... I szczęœcie pachnie kawš. I chłoniesz je z bliska. A chłód w pokoju sšczy waniliowe mleko. N A  G Ó R Ę Kartofle Czujesz? Ogniskiem pachnš te pogańskie lata, Gdy iskrami trzaskały żagwie jałowcowe I dym wełnistym kłębem za wiatrem ulatał, I marszczyły się z żaru kartofle surowe. Gdy zrudziałš gałęziš, iglastš i suchš, Huknšć stos w łeb płomienny - jakbyœ w ogień cisnšł Worek żywych chrabšszczy! Takim sykiem prysnšł, Takš panicznš chmarš iskromiotu buchał. I nigdy tak kartofel podany do stołu Nie nęcił, jak ten właœnie, z przyswędem i węglem, Łapczywie wytršcony patykiem-pocięglem Z siwej, goršcej mški leœnego popiołu. Z dłoni go w dłoń przerzucać! dmuchać, bo goršcy! Parzy obłuskiwanš spieczonš łupinš! Tknšć w sól z papierka! wchłonšć w usta chuchajšce, Żeby się na skaczšcym języku rozpłynšł! Łódkami się przez siwš Pilicę wracało, Z pršdem, wiatrem, pod wieczór, pod zorzę wiœniowš, W milczeniu, zamyœleniu, z gorejšcš głowš. Tak się ogień, popioły i smutek poznało. N A  G Ó R Ę Mieszkańcy Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach Strasznie mieszkajš straszni mieszczanie. Pleœniš i kopciem pełznie po œcianach Zgroza zimowa, ciemne konanie. Od rana bełkot. Bełkocš, bredzš, Że deszcz, że drogo, że to, że tamto. Trochę pochodzš, trochę posiedzš, I wszystko widmo. I wszystko fantom. Sprawdzš godzinę, sprawdzš kieszenie, Krawacik musnš, klapy obcišgnš I godnym krokiem z mieszkań - na ziemię, Takš wiadomš, takš okršgłš. I oto idš, zapięci szczelnie, Patrzš na prawo, patrzš na lewo. A patrzšc - widzš wszystko oddzielnie Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo... Jak ciasto biorš gazety w palce I żujš, żujš na papkę pulchnš, Aż papierowym wzdęte zakalcem, Wypchane głowy grubo im puchnš. I znowu mówiš, że Ford... że kino... Że Bóg... że Rosja... radio, sport, wojna... Warstwami roœnie brednia potworna, I w dżungli zdarzeń widmami płynš. Głowę rozdętš i coraz cięższš Ku wieczorowi œlepo zwieszajš. Pod łóżka włażš, złodzieja węszš, Łbem o nocniki chłodne tršcajšc. I znowu sprawdzš kieszonki, kwitki, Spodnie na tyłkach zacerowane, Własnoœć wielebnš, œwięte nabytki, Swoje, wyłšczne, zapracowane. Potem się modlš: "od nagłej œmierci... ...od wojny... głodu... Odpoczywanie" I zasypiajš z mordš na piersi W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie. N A  G Ó R Ę Apokalipsa Ciosami œwiateł ciemnoœci rozcišł Blask stujęzyczny, nożowy zamach, I noc, podŸgana elektrycznoœciš, W oœlepiajšcych stanęła ranach. Zorzo zbrodnicza, tęczo pożarna; O, fajerwerku bożka Philipsa! Jakich objawień pali się barwna Amerykańska apokalipsa? Kto idzie? Bokser. W kułakach - ołów, Zęby na wierzchu: zbawiciel nowy. I chwali Pana wrzask apostołów Z krwawo rozdartych szczęk kwadratowych. N A  G Ó R Ę Pokaż się z daleka Pokaż się z daleka, Choćby z najdalszego, (Choćby - o sto kroków...) - Jakoœ się dowlokę, Widmo i kaleka, Do witania twego! Pokaż się! Dopełznę Przez ten bezmiar ziemi, Trawy się czepiajšc, Wiatru i kamieni. Dale wy bezbrzeżne! Dale niebosiężne! Krzyczeć będę z trwogi, Modlić się œród drogi, Konać - A dopełznę! Tak dopełza żołnierz Do figury œwiętej... Za żołnierzem - ciurkiem Krwawy strumyk kręty... Blisko już, bliziutko, Zaraz koniec męce: Już Madonna Polna Wycišgnęła ręce. N A  G Ó R Ę O suficie Odkšd płyniesz po tym mieszkaniu, Tym więzieniu moim dozgonnym, Odkšd pachniesz, cienista Lasem, rzekš i cieniem wonnym - Dziwy u mnie: ten sufit płaski Jeszcze nie wgišł się, nie zbłękitniał, Nie rozbłysnšł wiosennym blaskiem I mieszkania mi nie rozwidnia. Co dziwniejsze: że się nie chmurzy, Nie czernieje kłębami gniewu, Nie rozdziera się gromem burzy, Jak przystało takiemu niebu! Ale dziwem już nad dziwami I zniewagš dla mej tęsknoty Jest mrok jego, kiedy nocami Wypatruję swej gwiazdy złotej! N A  G Ó R Ę [Giętko, żywo splatajš się moje myœli] Giętko, żywo splatajš się moje myœli, Jak dziewczynie koszyk z wikliny młodej. Sen leœny, sen powikłany tej nocy jej się przyœni, A rankiem wczesnym - Patrz! Już wraca - już w koszyku lepkie czerwone jagody. Idzie - œpiewa szczęœliwa, ale cišgle urywa, Poziomka za poziomkš w jej ustach się rozpływa; Idzie - przystaje, oglšda się, To z uœmiechem, to z żalem! Co też w tym sercu się dzieje! A las czerni się coraz dalej, A coraz bliżej bieleje Chata, w której się œniło, A przedtem się splatało, A teraz się spełniło. N A  G Ó R Ę [Gdybym był krzakiem] Gdybym był krzakiem œwieżych, najczerwieńszych róż, (A umiejš one œwieże być! Czerwone!) Ty - oczy tylko (tak jak umiesz) zmruż, A na ten rozkaz twój - spłonę. I choćby szary, martwy, stał się ze mnie proch, I beznadziejna gruda z mogilnego dołu, Ty - znowu przyćmij tym zmrużeniem wzrok, A róże trysnš z popiołu. N A  G Ó R Ę [Zdarzyło mi się to pierwszy raz] Zdarzyło mi się to pierwszy raz - Na palcach chodzić po ogrodzie. Z tętnišcym sercem, z latarkš z gwiazd, Skradałem się jak złodziej. Godzinę dobrš, a może i dwie, Siedziałem przedtem zdumiony, Że taki w nim upór! i kogo on zwie? I czemu tak kwili? i kto on, i gdzie, Ten głupi ptak uprzykrzony? Godzinę, półtorej, zanudzał na œmierć Upartym, króciutkim wyćwierkiem, Bez przerwy, co chwila, co pół i co ćwierć. N A  G Ó R Ę RzeŸ brzóz Brzozom siekierš żyły otworzę, Ciachnę przez ciało, ršbnę przez korzeń, Lepkim osoczem brzozy ubroczę, Na rany białe wargami wskoczę. Zęby chwytliwe w trzony brzóz wbiję, Ustami chciwie soki wypiję, Żywcem spod kory wyrwę wargami Rdzeń umęczony pocałunkami. Może te leki z żywego drzewa Słów mnie nauczš, których mi trzeba: Na chwałę brzozom, na chwałę latu, Ustom obłędnym, bożemu œwiatu! N A  G Ó R Ę Trawa Trawo, trawo do kolan! Podnieœ mi się do czoła, Żeby myœlom nie było Ani mnie, ani pola. Żebym ja się uzielił, Przekwiecił do rdzenia koœci I już się nie oddzielił Słowami od twej œwieżoœci. Abym tobie i sobie Jednym imieniem mówił: Albo obojgu - trawa, Albo obojgu - tuwim N A  G Ó R Ę Ciemna noc Człowieku dŸwigajšcy, UsišdŸ ze mnš. Pomilczymy, popatrzymy W tę noc ciemnš. Zdejm ze siebie Kufer dębowy I odpocznij. W ciemnš noc wlepimy razem Ludzkie oczy. Mówić trudno. Nosza ciężka. Chleb kamienny. Mówić na nic. Dwa kamienie W nocy ciemnej. N A  G Ó R Ę Nasza mšdroœć Jakże ja cię będę uczył tej mšdroœci? Myœmy ludzie cisi, myœmy ludzie proœci. Myœmy ludzie proœci, ludzie nieuczeni, Słowem-ogniem wszczęci, słowem-ogniem chrzczeni. Splotem słów chwytamy tajnię w œpiewnym rymie, U nas kwiatu - słońce, słońcu - kwiat na imię. Lecz w naszej mowie, w tym przedziwnym dziwie, Œwiat się tak nazywa, jakim jest prawdziwie Bez ksišg i bez nauk, lecz w zadumie niemej My jedyni jeszcze coœ-niecoœ tu wiemy: O tych chwilach nocnych, co w bezkresy biegnš, Gdy widzimy cienie nie wiadomo czego. Zawszeœmy na ziemi jednakowo młodzi, U nas po ogrodzie jasny Zwiastun chodzi. I do samej œmierci oddajem w pokorze Bogu co cesarskie i Bogu co boże. N A  G Ó R Ę [Nie œmiej się z nich] Nie œmiej się z nich. Nie wolno. Nie drwij. Bo to boli. To przecież tacy biedni, tacy mali ludzie... To kškole i chwasty na bezpłodnej roli. Nie wiń ich. Majš dusze. I też żyjš w trudzie. A czyœ widział ich dumę? Każdy z nich wszak sšdzi, Że jest wyższy od ciebie. Nie masz w nich pokory. Ale niech sobie myœli. Pokój z nimi. Niech błšdzi. To człowiek biedny, mały. Może zły i chory. Och, nie œmiej się z biedoty! Bo serce mi ranisz! Bo mi twa każda drwinka, jak im, w duszę wrasta. Wiedz, że daremnie, bracie, tych maluczkich ganisz: Przyjdzie do nich - pić z nimi - smutny Chrystus Miasta N A  G Ó R Ę Ona Kiełkował w duszy dziwny niepokój. (Przeczucia). Ktoœ grał (z moderatorem) fantazję Szopena. - Drgnęła nagle, jak gdyby od szpilki ukłucia. Przyszła zła zmora dziewczyn: trapišca migrena. I przyłożyła ręce do tłukšcej skroni, I przymrużyła oczy. I cała pobladła. A w uszach monotonnie, natrętnie coœ dzwoni. I podeszła powoli (œmierć... œmierć...) do zwierciadła. Obejrzała się. Potem na chwilę stanęła. Spojrzenie. Uœmiech nikły. (A głowę coœ toczy). Pięknym kobiecym ruchem stanik swój opięła. (Uwypuklone piersi drażniły mi oczy). Potem - podeszła do mnie. Blisko. Strasznie blisko. (Słuchałem...) Szła woń słodka od włosów kasztanu; Za rękę mnie ujęła... (zawrót!... pada wszystko!...) I rzekła wolno: "Chciałam--coœ--powiedzieć--panu--" N A  G Ó R Ę Wiosna Serce pęcznieje, nabrzmiewa, Wesele musuje w ciele, Można oszaleć z radoœci, O, moi przyjaciele! Od stóp do głowy kršży Potok niepowstrzymany! Pomyœlcie, co się dzieje! Jaki to pęd opętany! Jak bardzo jest! jak wiele! Jak żywo, zupełnie, cało! - ChodŸ, Młoda do Młodego Ojcostwa mi się zachciało! N A  G Ó R Ę Ty Ty trzymasz mnie na ziemi, Ty wznosisz mnie do nieba, Tyœ jest mi tutaj wszystkiem, Po co tam iœć trzeba O tobie wiem jedynie I tylko Ciebie umiem. Na œwiat machnšłem ręka: I tak nic nie zrozumiem! Co krok -- to nowa droga! Co myœl -- to otchłań wrzšcš. Ty jedna odpowiadasz, Mówišca czy milczšca. Krwi słucham twego serca, Bijšcej w białej piersi I trwam miłoœciš błędna W tym życiu, pełnym œmierci. N A  G Ó R Ę Wieczorny wiersz Czasem u szczytu ulic zachód żółtym blaskiem Mury niebios rozwala na złomy płomienne. Wtedy listopadowe wieczory warszawskie Wiejš wiosnš i płynš, młodoœciš wiosenne. Ile łez we mnie było i ile miłoœci, Ile westchnień i szczęœcia w majowej ulewie, I moich słów dla ciebie, i wielkiej czułoœci: Wszystko z nieba powraca w dawnym, ciepłym wiewie. I znowu idę lekki i nocš wezbrany, Jakbym niósł liœć wilgotny na sercu otwartem, Wtedy w twoim miasteczku ciemniały kasztany, Pachniał groszek pachnšcy na sercu pod ptitleem. Płakać, jedyna moja, mogę tylko Tobie. Ty zrozumiesz. Rozgrzeszysz spojrzeniem pokornym. I wiosnę zakochanych znajdziesz w skromnym słowie, I ciężkš gorycz mojš w tym wierszu wieczornym. N A  G Ó R Ę Miłoœć najważniejsza Ty jesteœ mojš żonš, to we krwi mojej tłucze Popłochem, szczęœciem, strachem, radoœciš i wyskokiem! Zamieram i wybucham, tryumfem wrę i huczę, I płynę w dal obłokiem, i pędzę w dal potokiem. I myœlę, i wspominam, i przypominam sobie, I modlę się, i płaczę, i ludziom œciskam dłonie, I œmieję się do siebie, i nie wiem sam, co robię, I ze wzruszeniem mówię: ja z żonš, żona, żonie... Błękitno-złota moja! Wiosenna i jesienna! Ty, co dzień po raz pierwszy ujrzana i kochana! Spójrz, proszę, w oczy moje; ta sama moc niezmienna, ta moc, co jeno rzuca w pokorze na kolana! N A  G Ó R Ę PIOSENKI (pod pseudonimem Oldlen) Miłoœć ci wszystko wybaczy Miłoœć Ci wszystko wybaczy, Smutek zamieni Ci w œmiech. Miłoœć tak pięknie tłumaczy Zdradę i kłamstwo, i grzech. Choćbyœ jš przeklšł w rozpaczy, Że jest okrutna i zła, Miłoœć Ci wszystko wybaczy, Bo miłoœć, mój miły, to ja. Jeœli pokochasz tak mocno jak ja, Tak tkliwie, żarliwie, tak - wiesz - Do ostatka, do szału, do dna, To zdradzaj mnie wtedy i grzesz. Bo miłoœć Ci wszystko wybaczy, Smutek zamieni Ci w œmiech. Miłoœć tak pięknie tłumaczy: Zdradę i kłamstwo i grzech. Choćbyœ jš przeklšł w rozpaczy, Że jest okrutna i zla, Miłoœć Ci wszystko wybaczy Bo miłoœć, mój miły, to ja. N A  G Ó R Ę Na pierwszy znak Trudno serce okłamywać, Bo mšdrzejsze jest niż ty, Trudno sercu się sprzeciwiać, Gdy wyrywa się i drży. Jeszcze nie wiesz, kto on taki, Ten twój miły, ten twój ktoœ, A juz miłoœć daje znaki, Ze się w życiu stało coœ. Pierwszy znak, gdy serce drgnie, Ledwo drgnie, a juz się wie, Ze to właœnie ten, tylko ten. Drugi znak, to słodki lęk, Trzeci znak, piosenki dŸwięk, To się wplata w sen, złoty sen. I tylko oczy zamglone pokaż, Wtedy na pewno już wiem, ze kochasz. Na pierwszy znak... N A  G Ó R Ę WIERSZE DLA DZIECI Zosia-Samosia Jest taka jedna Zosia, Nazwano jš Zosia-Samosia, Bo wszystko: "Sama! sama! sama!" Ważna mi dama! Wszystko sama lepiej wie, Wszystko sama robić chce, Dla niej szkoła, ksišżki, mama Nic nie znaczš wszystko sama! Zjadła wszystkie rozumy, Więc co jej po rozumie? Uczyć się nie chce bo po co, Gdy sama wszystko umie? A jak zapytać Zosi: - Ile jest dwa i dwa? - Osiem! - A kto to był Kopernik? - Król! - A co nam Œlšsk daje? - Sól! - A gdzie leży Kraków? - Nad Wartš! - A uczyć się warto? - Nie warto! Bo ja sama wszystko wiem I œniadanie sama zjem, I samochód sama zrobię, I z wszystkim poradzę sobie! Kto by się tam uczył, pytał, Dowiadywał się i czytał, Kto by sobie głowę łamał, Kiedy mogę sama, sama! - Toœ ty taka mšdra dama? A kto głupi jest? - Ja! Sama! N A  G Ó R Ę Dyzio marzyciel Położył się Dyzio na łšce, Przyglšda się niebu błękitnemu I marzy: "Jaka szkoda, że te obłoczki płynšce Nie sš z waniliowego kremu... A te różowe Że to nie lody malinowe... A te złociste, pierzaste Że to nie stosy ciastek... I szkoda, że całe niebo Nie jest z tortu czekoladowego... Jaki piękny byłby wtedy œwiat! Leżałbym sobie, jak leżę, Na tej murawie œwieżej, Wycišgnšłbym tylko rękę I jadł... I jadł... I jadł..." N A  G Ó R Ę Warszawa Jaka wielka jest Warszawa! Ile domów, ile ludzi! Ile dumy i radoœci W sercach nam stolica budzi! Ile ulic, szkół, ogrodów, Placów, sklepów, ruchu, gwaru, Kin, teatrów, samochodów I spacerów, i obszaru! Aż się stara Wisła cieszy, Że stolica tak urosła, Bo pamięta jš maleńkš, A dziœ taka jest dorosła. N A  G Ó R Ę Dwa wiatry Jeden wiatr -- w polu wiał, Drugi wiatr -- w sadzie grał: Cichuteńko, leciuteńko, Liœcie pieœcił i szeleœcił, Mdlał... Jeden wiatr -- pędziwiatr! Fiknšł kozła, plackiem spadł, Skoczył, zawiał, zaszybował, œwidrem w gore zakolowa I przewrócił się, i wpadł Na szumišcy senny sad, Gdzie cichutko i leciutko Liœcie pieœcił i szeleœcił Drugi wiatr... Sfrunšł œniegiem z wiœni kwiat, Parsknšł œmiechem cały sad, Wzišł wiatr brata za kamrata, Teraz z nim po polu lata, Goniš obaj chmury, ptaki, Mknš, wplštujš się w wiatraki, Głupkowate mylš œmigi, W prawo, w lewo, œwist, podrygi, Dmš płucami ile sil, Łobuzujš, pal je licho!... A w sadzie cicho, cicho... N A  G Ó R Ę Cuda i dziwy Spadł kiedyœ w lipcu Œnieżek niebieski, Szczekały ptaszki, Ćwierkały pieski. Fruwały krówki Nad modrš łškš, Œpiewało z nieba Zielone słonko. Gniazdka na kwiatach Wiły motylki. Trwało to wszystko Może dwie chwilki. A zobaczyłem Ten œwiat uroczy, Gdy miałem właœnie Przymknięte oczy. Gdym je otworzył, Wszystko się skryło I znów na œwiecie Jak przedtem było. Wszystko się pięknie Dzieje i toczy... Lecz odtšd często Przymykam oczy. N A  G Ó R Ę Figielek Raz się komar z komarem przekomarzać zaczšł, Mówišc, że widział raki, co się winkiem raczš. Cietrzew się zacietrzewił, słyszšc takie słowa, Sęp zasępił się strasznie, osowiała sowa, Kura dała drapaka, że aż się kurzyło, Zajšc zajęczał smętnie, kurczę się skurczyło. Kozioł fiknšł koziołka, słoń się cały słaniał, Baran się rozindyczył, a indyk zbaraniał. N A  G Ó R Ę Goršce mleko Każš pić goršce mleko, Chłopca mdli na widok mleka. W gardle więŸnie spazm wœciekłoœci: Nie chcę mleka! Nie chcę mleka! Żeby w odmęt zielonoœci Rozwierzganš wtargnšć bandš, Na chłopczyka przed werandš Czterech dzikich Siouxów czeka. W parujšce, z kożuchami, Dmucha wódz ich zrozpaczony. Rozpluskanš szklankš mleka Wolny obłok niebem goni. N A  G Ó R Ę

Na głównš stronę

Antologia poezji