UMYSŁOWOŚĆ ROMANTYCZNA

Myśl romantyczna pozostawała pod wpływem niezwykle bujnie rozwijającej się na przełomie XVIII i XIX w. klasycznej filozofii niemieckiej.

Johann Fichte

(1762-1814) stworzył idealistyczną filozofię czynu, w której świat jest wyłącznie efektem myśli absolutnej (Boga), a ludzkie poznanie to działalność mająca na celu powrót do absolutnego Ja. Aby to było możliwe, świadomość indywidualna, która nigdy nie będzie w stanie osiągnąć absolutu, musi się podporządkować myśli zbiorowej. Jednocześnie czyn, czyli świadomość ogółu, nigdy nie zaistnieje bez świadomości indywidualnej. O tym, jak niejednoznaczna była jego filozofia, świadczyć może fakt, iż Fichte wpłynął na polską myśl narodową (przekonanie, że dla narodu jednostka powinna zrezygnować ze szczęścia osobistego), rosyjskich rewolucjonistów, a także na nacjonalizm niemiecki.

Georg Hegel

(1770-1831) Hegel, jak większość przedstawicieli klasycznej filozofii niemieckiej był wyznawcą idealizmu. Uważał, że rzeczy nie istnieją niezależnie od myśli, są jej wytworem. Cały świat jest myślą, kształtuje się według jednej absolutnej idei. Idea ta rozwija się w sposób dialektyczny, czyli poprzez jedność przeciwieństw. Każdemu pojęciu (tezie) odpowiada jego przeciwieństwo (antyteza). Dopiero połączenie tych przeciwieństw (synteza) przynosi poznanie lub rozwój. Absolut (duch świata) zmierza do uświadomienia sobie swojej własnej wolności. Dzieje ludzkości, będące etapem w tym procesie, przechodziły przez stadia wolności zastrzeżonej dla władcy (starożytny Wschód), wolności dla wybranych (starożytna Grecja i Rzym) do wolności wszystkich, która urzeczywistnia się, zdaniem Hegla, w monarchii pruskiej. Ten rozwój historii odbywa się w drodze rewolucyjnych skoków, ponieważ zjawiska i narody, które wyczerpały swe możliwości, podlegają likwidacji. Hegel uważał, iż prawa rozwoju świata i historii są rozumne i logiczne, a każde zjawisko pojawia się w koniecznym momencie rozwoju historycznego.

Friederich Schlegel

(1772-1829) był głównym ideologiem wczesnego romantyzmu. W latach 1798-1809 wydawał (wraz z bratem Augustem) programowe pismo Athenäum. Ujmował literaturę jako historyczną i kulturową ciągłość, a dzieło sztuki jako wyraz indywidualności twórcy, ale i ducha narodu oraz czasu. Sformułował wiele istotnych pojęć literackich (m.in. Ironia romantyczna). Dla romantyków istotna była również jego idealizacja średniowiecza, a także żarliwa religijność (postulował odnowę niemieckiego życia narodowego i religijnego w duchu katolicyzmu).

Friederich von Schelling

(1775-1854) to jeden z inicjatorów filozofii romantyzmu. Sformułował teorię absolutnego rozumu (Boga), który przenika cały wszechświat, istnieje zarazem idealnie i realnie. Przyrodę ujmował w sposób idealistyczny, traktując ją jako aktywny podmiotu istnienia, rozwijający się w wyniku ciągłego starcia przeciwieństw. Dla romantyków najistotniejsze było jego przekonanie o przewadze poznawczej intuicji i wiary nad rozumem oraz kult sztuki jako najwyższej formy działalności człowieka. Z Schellinga czerpali również myśl, iż w genialnej jednostce odbija się cząstka absolutu Boga, co prowadziło do stworzenia koncepcji poety wieszcza.

Filozofia polska

Podstawowe założenia polskiej filozofii romantycznej wynikały z sytuacji naszego kraju. Przekonanie o istnieniu Boga dawało szansę na jego interwencję w historię, teza o nieśmiertelności duszy i o przewadze ducha nad materią pozwalała wewnętrznie negować fakt rozbiorów, dopóki zachowuje się wolność ducha. Polską filozofię tego okresu nazywa się mesjanistyczną. Jej celem była nie tylko prawda, lecz także wybawienie ludzkości, w którym - zdaniem polskich myślicieli - nasz naród miał do odegrania rolę szczególną, podobną do posłannictwa Chrystusa-Mesjasza (Zbawcy). Największą sławę wśród mesjanistów zdobyli nie zawodowi filozofowie, ale poeta Mickiewicz oraz samozwańczy prorok A. Towiański, który uważał siebie za wysłannika Boga.

Artur Grottger "Pochód na Sybir"

Rewolucjonizm

Nie sposób zrozumieć myśli romantycznej, jeśli pominie się kluczowe dla niej postawy buntu i niezgody na zastaną postać świata. Romantyk to wieczny buntownik. Rozpoczyna od buntu obyczajowego, co często przybiera charakter manifestacji indywidualnym ubiorem, później wywoływaniem skandali, a w dojrzałej postaci kończy się rewolucjonizmem. Za przykład wręcz wzorcowy może tu służyć biografia Byrona, który przez bunt obyczajowy doszedł do udziału w walce i śmierć za wolność Grecji. Większość romantycznych artystów mogła w swym CV podawać informację udział w walce o wolność narodową lub społeczną (Słowacki - powstanie listopadowe, Mickiewicz - Wiosna Ludów, Norwid - więzienie w Berlinie).

8 kwietnia 1861 Rosjanie spacyfikowali pokojową demonstrację patriotyczną. Zginęło 100 osób, a kilkaset zostało rannych. Wg oficjalnych danych 1300 żołnierzy wystrzeliło 484 kule. Mimo to siedem tygodni później, 30 maja, z okazji Bożego Ciała na ulice wyległy tłumy ludzi.